زمانی که آدم ها با یک مساله رو به رو می شوند ، گاهی اوقات آن را به صورت یک معضل می بینند . چنین رویکردی به مسئله ، نخستین مانع بر سر راه حل آن است ، زیرا به محض این که فرد مانع ، ابهام ، پیش بینی ناپذیری و در هر صورت مساله ای را که مقابل وی قرار داد به صورت یک معضل غیر قابل حل ببیند ، انگیزه خویش برای مقابله موثر را از دست می دهد .
حل مسئله فرایندی شناختی رفتاری است که توسط خود فرد هدایت می شود و فرد سعی می کند با کمک آن راه حل های موثر یا سازگارانه ای برای مسائل زندگی روزمره خویش پیدا کند . به این ترتیب حل مسئله یک فرایند آگاهانه ، منطقی ، تلاش بر و هدفمند است که در این مقاله به بررسی مراحل حل مسئله می پردازیم .
حل مساله یک مهارت ارزشمند بوده که می توان آن را تنها از طریق تمرین مداوم یاد گرفت و کامل کرد . مسئله به معنی فاصله میان شرایط کنونی یک وضعیت و آنچه باید باشد است و حل مسئله پل میان این دو وضعیت بوده که پر کردن این فاصله برای رسیدن به موفقیت ضروری است .
مهارت حل مسئله تشخیص علل احتمالی یک مسئله و تهیه برنامه ای کاربردی برای حل آن بوده و یک مهارت ضروری است که افراد هر روز از آن استفاده می کنند ، به طوری که ، توانایی غلبه بر مشکلات ، با سطح موفقیت افراد ارتباط کاملاً مستقیمی دارد . حل مسائل کوچک در زندگی روزمره برای بسیاری از افراد ساده است اما وقتی اندازه مشکل بزرگ می شود حل کردن آن نیز به مراتب دشوارتر می گردد . به همین دلیل ، مهارت حل مساله به شدت در موفقیت و پیشرفت افراد موثر است .
فرایند حل مسئله را می توان به شکل های متفاوتی تقسیم کرد و نام های مختلفی به مراحل آن داد . این امر به درک آسان تر حل مسئله کمک می کند اما چگونگی تقسیم آن و نام های مختلفی که به هر مرحله داده می شود اهمیت چندانی ندارد . برای اینکه بتوانید به صورت موفقیت آمیز حل مسئله کنید باید در ابتدا بدانید که این مهارت چه مراحلی دارد و هر زمان که با مسئله ای روبرو شدید از آن ها استفاده کنید که در ادامه با مراحل حل مسئله بیشتر آشنا خواهید شد .
تعریف و فرمول بندی مسئله
معمولاً وقتی مشکلی در زندگی پیش می آید ، آدم ها آن را خیلی گنگ ، مبهم ، پراکنده و غیر دقیق ادراک کرده و نمی دانند از حل مسئله چه انتظاری دارند ، همچنین افراد ، اطلاعات کمی در مورد مشکل دارند و اهدافشان نامشخص است ، این در صورتی است که تشخیص درست مسئله یکی از ویژگی های افراد موفق است . هدف گام اول از فرایند حل مساله ، ارائه تعریف مشخص و دقیق از مساله است تا آن جا که ابهامات و نامفهومی های بالا تا جایی ممکن از بین برود .
برای این که تعریف دقیق و روشنی از مشکل ارائه شود فرد باید تا جای ممکن اطلاعات در مورد آن جمع آوری کند ، نقاط مبهم را روشن سازد و اهداف واقع بینانه تعیین نماید . یک راه عملی برای این کار این است که فرد این جملات را تکمیل نماید :
چطور یا چگونه .............................................
یعنی .............................................................
با کمک این جملات فرد در بخش نخست جمله ، شرایط مبهم را به صورت یک پرسش یا صورت مساله در می آورد و در قسمت " یعنی " هدف خود از حل مساله را می نویسد این روش ، راهی کوتاه و کاربردی برای تعریف عینی مسئله است .
تولید ، خلق و پیدا کردن راه حل های متعدد و متفاوت یا بارش ذهنی
یک روش عینی و عملی برای پیدا کردن راه حل های متعدد ، روش بارش ذهنی است . در مرحله تولید ، خلق و پیدا کردن راه حل های متعدد و متفاوت ، فرد سعی می کند با استفاده از روش بارش ذهنی راه حل های متعدد ، متنوع و غیر قضاوتی برای مسئله ارائه بدهد . هر چه فرد راه حل های بیشتر ، ابتکاری و متنوع ارائه کند و آن ها را رها از قضاوت و ارزشیابی ( که باید در مراحل بعدی انجام شود ) ارائه دهد ، احتمال یافتن راه حل موثر بیشتر می شود .
تصمیم گیری و انتخاب از بین راه حل ها
در مرحله سوم از مراحل فرایند حل مسئله ، فرد راه حل های ارائه شده در گام دوم را مورد ارزیابی قرار داده و سود و زیان هر کدام را بررسی می کند و در نهایت راه حلی را انتخاب می کند که بیشترین سود و کمترین زیان را داشته باشد . به همین علت می توان برای تصمیم گیری از جدول ارزیابی سود و زیان استفاده کرد که در بالای هر جدول یک راه حل نوشته می شود و بعد چهار ستون به هر کدام از آن ها اختصاص داده می شود .
برای انجام این مرحله ، همانطور که در جدول زیر مشاهده می کنید ، در ستون اول سودها یا امتیازهای راه حل و در ستون دوم میزان اهمیت هر امتیاز یا سود نوشته می شود . علاوه بر این ، در ستون سوم معایب یا ضررهای هرراه حل و در ستون چهارم میزان اهمیت هر یک از معایب یا ضررها نوشته می شود . در آخر ، جمع ستون های دوم و چهارم تعیین می کند که هر راه حل چقدر امتیاز مثبت و چقدر جنبه های منفی دارد .
| ستون یک | ستون دو | ستون سه | ستون چهار |
| سودها یا امتیازهای راه حل | میزان اهمیت هر امتیاز یا سود | معایب یا ضررهای هر راه حل | میزان اهمیت هر یک از معایب یا ضررها |
ارزیابی آثار و پیامد های راه حل و تعیین اثر بخشی راه حل انتخاب شده
در مرحله ارزیابی آثار و پیامد های راه حل و تعیین اثر بخشی راه حل انتخاب شده فرد راه حل انتخابی را اجرا می کند ، آثار و نتایج آن را در خودش و دیگران نظاره می کند و آثار واقعی روش انتخاب را با پیامدهای پیش بینی شده مقایسه می کند . در نهایت اگر مسئله حل شده بود به خودش پاداش می دهد و اگر مسئله حل نشده بود موانع را شناسایی کرده و برطرف می کند و در صورت لزوم فرایند حل مساله را مجدداً تکرار می کند .
در حل مسئله حرکت رفت و برگشتی بین مراحل پدیده غیر عادی نیست . در بسیاری از موارد هنگامی که فرد مشغول ارزیابی سود و زیان راه حل ها است ، ناگهان راه حل جدیدی به ذهنش می رسد یا زمانی که برای اجرای یک راه حل برنامه ریزی می کند متوجه سود یا زیان تازه ای در مورد آن راه حل می شود .
دوباره تاکید می شود که گام آخر یعنی ارزیابی آثار و پیامد های راه حل و تعیین اثر بخشی راه حل انتخاب شده نیازمند آشنایی با سایر مهارت های زندگی است . مثلاً در صورتی که مسئله در روابط بین فردی باشد ، راه حل مستلزم آشنایی با مهارت حل اختلاف یا سایر مهارت های روابط بین فردی موثر است .
نتیجه گیری
مراحلی که در این مقاله برای حل مسئله مطرح شد یک چهارچوب انعطاف پذیر را ارائه می دهد که برای حل بسیاری از مشکلات ، قابلیت سازگاری دارد . لازم است به یاد داشته باشید که مراحل حل مسئله در منابع مختلف به صورت متفاوتی مطرح شده اند و آنچه در این مقاله ذکر شد فقط یک نمونه از آن است .
فرایند حل مسئله می تواند در یک گروه بزرگ ، توسط دو نفر یا توسط یک شخص که با تصمیمی دشوار روبرو است انجام شود . هرچه مسئله دشوارتر و مهم تر باشد انجام منظم مراحل مفید و ضروری تر است . اگر فقط می خواهید تصمیم بگیرید که برای ناهار به کدام رستوران بروید لزوماً نیاز به انجام همه مراحل ندارید .
حل مسئله در دنیای واقعی نیاز به اعتماد به نفس ، ابتکار ، انعطاف پذیری ، تاب آوری و تعامل مداوم با محیط دارد . این مهارت ، ذاتی نبوده بلکه یک مهارت اکتسابی است . تمرین مهارت حل مسئله ، ذهنیتی را ایجاد می کند که به افراد کمک می کند به بهترین نتیجه رسیده و دنیا را به شکلی مثبت تغییر دهند . یادگیری و استفاده از مهارت های مناسب می تواند به یک عادت تبدیل شود که ما را در ساختن زندگی ایده آل خود و ایجاد دنیایی بهتر توانمند می کند .
از سوی دیگر ، به یاد داشته باشید همه افراد هر روز با مشکلات بزرگ و کوچکی روبرو می شوند که برای رفع مشکلات ، نیاز به آگاهی از مراحل حل مساله و انجام آن دارند . یکی از مهارت های موثر در بهبود مهارت حل مساله و توانایی انجام صحیح مراحل آن ، مهارت خودآگاهی است که برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد می توانید در ادامه و بر روی لینک زیر کلیک کنید .
این مهارت دارای 4 مرحله است که عبارت اند از : تعریف مسئله ، تولید راه حل های متعدد ، انتخاب از بین راه حل ها و در نهایت ارزیابی پیامدهای راه حل . برای آگاهی از جزئیات بیشتر می توانید مقاله را مطالعه کنید .
اولین مرحله از این مهارت به تعریف و فرمول بندی مسئله مربوط است که هدف آن ارائه تعریف مشخص و دقیق از مشکل است . برای آگاهی از جزئیات بیشتر می توانید مقاله را مطالعه کنید .
در مر حله دوم که مربوط به تولید و خلق راه حل های جدید است افراد تا جایی که می توانند با استفاده از بارش فکری سعی می کنند راه حل هایی نو و غیر قضاوتی را برای مسئله پیدا کنند که در مقاله به جزئیات آن بیشتر پرداخته شده است .
منبع : مراحل حل مسئله
